Gdzie się podziewa 46 miliardów?

Z prof. Grażyną Ancyparowicz, ekonomistką, rozmawia Ewelina Steczkowska


Według Komisji Europejskiej straty z tytułu niezapłaconego podatku dochodowego od osób prawnych (CIT) wynoszą w Polsce aż 46 mld zł rocznie. Jak na te wyniki zareagował rząd?

Mija trzeci miesiąc od opublikowania raportu Komisji Europejskiej dotyczącego systemów podatkowych krajów członkowskich „Tax Reforms in EU Member States”, ale dotychczas nie znalazłam żadnych dokumentów, które świadczyłyby o reakcji koalicji PO-PSL. Jest oczywiste, że opinie i rekomendacje KE powinny znaleźć się w orbicie zainteresowań nie tylko ministra finansów, ale całego rządu. Podobno tak jest, o czym ma świadczyć zapowiedź stworzenia od nowa ordynacji podatkowej i deklaracja odnośnie do kodyfikacji podatków. Na razie rezultaty tych prac są nieznane, a próby naprawy systemu trudno uznać za zadowalające.


W raporcie często pojawia się sformułowanie „agresywna optymalizacja”. Na czym ona polega?

Najogólniej mówiąc, na sprytnym wykorzystaniu obowiązującej w międzynarodowym i polskim systemie prawnym zasady jednokrotnego opodatkowania. Wynikająca stąd praktyka przenoszenia działalności do „rajów podatkowych” i wykorzystywania luk w prawie tym bardziej się opłaca, im bardziej zagmatwany jest system podatkowy. A taki właśnie system mamy w Polsce, dzięki czemu można zawsze wykazać wynik finansowy optymalny z punktu widzenia akcjonariuszy, ale nie budżetu. W bardziej złożonych przypadkach z pomocą spieszą doradcy podatkowi. Jest ich wielu, ale renomę zyskali przede wszystkim ci, którzy uprzednio zajmowali wysokie stanowiska w Ministerstwie Finansów. W niektórych przypadkach „agresywna optymalizacja podatkowa” wymaga stosowania produktów inżynierii finansowej, o konstrukcji przypominającej budowle z klocków Lego, całkowicie niezrozumiałej dla niewtajemniczonych.

Skoro płacenia podatków unikają głównie międzynarodowe korporacje, jak uderza to w polskie firmy?

Polskie firmy, z nielicznymi wyjątkami, to małe i średnie przedsiębiorstwa działające w orbicie wielkich korporacji, na warunkach określonych przez nie, a w istocie – przez zagranicznych akcjonariuszy. Mamy patologiczny rynek, bo sektor publiczny uległ zagładzie już w pierwszej dekadzie transformacji ustrojowej, gdy obowiązywał 40-procentowy podatek CIT i inne obciążenia, niemożliwe do udźwignięcia przez żadną działającą zgodnie z prawem firmę. Ponieważ natura nie znosi próżni, ich miejsce zajęły firmy zagraniczne, zainteresowane poszerzeniem sfer wpływów i pozyskaniem nowych rynków zaopatrzenia i zbytu dla swej produkcji. Władze III RP wyszły im naprzeciw. Preferencyjnie traktowano każdego zagranicznego „inwestora strategicznego”, nie dbając o należyte rozpoznanie jego intencji ani o skutki takiej polityki dla finansów publicznych. Zachętą były m.in. specjalne strefy ekonomiczne, tworzone – co jest wyłącznie polską specjalnością – w obrębie wielkich miast. W zapale reformatorskim zapomniano, że światowej sławy ekonomiści: Furtado, Rostow, Myrdal, Galbraith negowali sens utrzymywania enklaw obcego kapitału. W rezultacie źle rozumianej „polityki otwarcia” na współpracę z wyżej rozwiniętym otoczeniem Polska gospodarka jest mało innowacyjna. Nasze produkty eksportowe cechuje niska wartość dodana, a to z kolei jest istotną przyczyną permanentnego deficytu w rozliczeniach handlu zagranicznego.

Gdybyśmy mieli poszukać winnych, to kto w Polsce odpowiada za tak wielkie straty?

Wszyscy, czyli nikt. Chociażby Polacy, bo w 1989 r. uwierzyli, że oddelegowani do nas zagraniczni eksperci i doradcy mają na uwadze nasz interes narodowy, a nie interesy działających w skali globalnej wielkich korporacji, na których straży stoją MFW wraz z Bankiem Światowym. Media, bo manipulowały opinią publiczną, kiedy to entuzjastycznie odniosły się do tezy o konieczności „oczyszczenia” polskiej gospodarki z majątku, który w okresie realnego socjalizmu z wielkim trudem budowały co najmniej trzy pokolenia Polaków. Środowiska naukowe, bo milczały, choć przynajmniej po części były świadome patologii w relacjach między wysoko rozwiniętymi krajami a krajami obecnie określanymi jako „rynki wschodzące”. Parlamentarzyści, bo bezkrytycznie przyjmowali ustawy napisane pod dyktando lobbystów przez niekompetentnych urzędników. Poddanie dyktatowi wierzycieli (których rzecznikiem jest MFW) nie zdoła zapewnić bezpieczeństwa finansowego ani sobie, ani – nieświadomym istniejących zagrożeń – obywatelom. Temat ten rozwijam w wydanej we wrześniu książce „Od neoliberalizmu do neokolonializmu. Ćwierć wieku transformacji ustrojowej w Polsce”.

W jaki sposób Polska może walczyć ze zjawiskiem unikania CIT?

Na razie postuluje się wzmocnienie profesjonalizmu kadr odpowiedzialnych za ściąganie podatków i powołanie zespołu ekspertów w celu podniesienia jakości „kapitału ludzkiego”. Ktoś z pewnością na tym zyska, choć niekoniecznie budżet państwa. Raczej firmy consultingowe i szkoleniowcy. Najwięksi optymiści twierdzą, że poprawy dyscypliny podatkowej można oczekiwać w perspektywie pięcioletniej, bądź dłuższej. Oby mieli rację! Obawiam się, że słabe, pozbawione własnego majątku państwo nie potrafi przeciwstawić się oligopolom.

rozmawiała Ewelina Steczkowska fot. Michał Ziółkowski/Idziemy Idziemy nr 41 (524), 11 października 2015 r.