W ostatnim czasie polski system emerytalny ulega ciągłym zmianom. Czy nie powinien być bardziej stabilny?
Istotne dla obywateli jest to, by emerytury gwarantowały bezpieczeństwo. Nie jestem politykiem i nie ja decyduję, jak wygląda nasz system. Jako prezes ZUS jestem zobowiązana do wykonywania woli parlamentu. Jako naukowiec zajmujący się od lat ubezpieczeniami społecznymi stoję na stanowisku, że system emerytalny powinien być stabilny w swoich podstawach. Pamiętajmy jednak, że w całej Europie systemy emerytalne są dziś przedmiotem wielu debat i decyzji politycznych. Zakład Ubezpieczeń Społecznych jako instytucja stosująca prawo ma bardzo bogate doświadczenie, dlatego też, na ile może, stara się uczestniczyć w procesie podejmowania decyzji, służąc wiedzą ekspercką. Ponadto ZUS sugeruje decydentom, ile czasu może zająć wdrożenie zmian w systemie emerytalnym w życie. Pamiętajmy bowiem, że każda zmiana wymaga czasu na przygotowanie od strony organizacyjnej, informatycznej i finansowej. Musimy przy tym stosować m.in. prawo zamówień publicznych.
Wielu przedsiębiorców skarży się na to, że koszty pracy są za wysokie. Czy propozycja premiera Mateusza Morawieckiego dotycząca obniżenia składek na ubezpieczenia społeczne dla przedsiębiorstw małych i mających niskie zyski ma szanse na realizację?
Obecnie analizujemy ten projekt pod kątem efektów finansowych dla systemu ubezpieczeń społecznych. Pamiętajmy, że Fundusz Ubezpieczeń Społecznych jest przede wszystkim tworzony ze składek. Jeśli składki będą niższe, to będzie po prostu mniej środków na wypłaty świadczeń i państwo będzie musiało więcej pokrywać z podatków. I to jest decyzja polityczna. Przede wszystkim jednak niższa składka oznacza niższą emeryturę w przyszłości. Inna będzie wysokość świadczenia emerytalnego przy składkach 300, 400 czy 600 zł miesięcznie, a inna przy składkach w wysokości kilkudziesięciu złotych. Nie należy zapominać o tym, aby osoby płacące niskie składki były ubezpieczone i miały szanse na otrzymanie co najmniej minimalnej emerytury. Potrzebna jest jasna informacja, że niższe składki to także niższe świadczenia, bo to wynika z istoty ubezpieczenia społecznego i zasady wzajemności składki i świadczenia.
Co jednak robić w sytuacji, gdy spora część pracujących zatrudniona jest na umowach śmieciowych? Młodzi ludzie nie mają wpływu na kształt umowy, ale nie myślą o swoich emeryturach, i za kilkadziesiąt lat znajdą się w kłopocie.
To fakt, że młodzież traktuje ubezpieczenia społeczne jako obciążenie dla bieżącego budżetu, a nie jako inwestycję w swoją przyszłość. Oni po prostu chcą lepiej zarabiać tu i teraz. A inwestycje w przyszłość odkładają na później. Tylko to „później” może się nie ziścić. Bieżąca konsumpcja kusi tak samo przy małych i większych zarobkach. Cały czas czegoś młodemu człowiekowi brakuje, coś trzeba kupić, a przyszłość może poczekać. Konieczna jest więc edukacja, wskazywanie, że na emeryturę trzeba pracować kilkadziesiąt lat i bardzo ważna jest tu systematyczność. Istotne jest też dodatkowe oszczędzanie. Jeżeli tylko możemy, jeżeli tylko nas stać, to trzeba odkładać na swoją emeryturę, która nadejdzie szybciej, niż każdy młody się spodziewa. Powszechny system zabezpieczenia społecznego jest po to, aby każdy mógł być objęty ochroną, przynajmniej tą podstawową.
Każdy sam musi rozważyć,
czy nie bardziej opłaca mu się popracować dłużej
i mieć wyższe świadczenie
Cieszę się, że wiedza o systemie ubezpieczeń społecznych powoli zyskuje na popularności. Widzę to na moich zajęciach na Uniwersytecie Warszawskim. Widzę też przy okazji prowadzonego przez ZUS projektu edukacyjnego dla uczniów szkół ponadgimnazjalnych „Lekcje z ZUS”. Sama zainicjowałam przekształcenie organizowanego przez ZUS konkursu z wiedzy o ubezpieczeniach społecznych w olimpiadę. W pierwszej, właśnie zakończonej edycji olimpiady, uczestniczyło aż 24 tys. uczniów. Do finału dotarły zespoły z 20 szkół. Zwycięzcy otrzymali różne nagrody, a przede wszystkim indeksy na wyższe uczelnie.
***
Gertruda Uścińska (1958) – jest prawnikiem i politologiem, profesorem nauk społecznych związanym z Uniwersytetem Warszawskim oraz Instytutem Pracy i Spraw Socjalnych w Warszawie. Od roku 2016 sprawuje urząd prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.
Co? Gdzie? Kiedy?
